خاستگاه ورزش فوتبال کجاست؟ - تور ارمنستان ارزان

این مطلب را با یک جمله از بیل شنکلی، اسطوره باشگاه لیورپول و یکی از بزرگ ترین مربیان تاریخ فوتبال شروع می کنم:

بعضی فکر می نمایند که فوتبال یک موضوع ساده درباره مرگ یا زندگی است؛ اگر از من بپرسید می گویم نه؛ فوتبال فراتر از این چیزها است!

اگر بخواهم پدیده های قرن 21 را لیست بکنم، بدون شک نام فوتبال را در یکی از پنج مورد اول خواهم نوشت. نام فوتبال با کلمات زیادی مترادف است؛ فوتبال برای خیلی ها به معنی زندگی است. بعضی به واسطه فوتبال کلی پول به جیب می زنند و بعضی دیگر هم آن را صرفا درگیری کسالت بار 22 نفر بر سر یک توپ گرد می دانند. شاید برای همه ما که ورزش برایمان با جمله یک سری حرکت و فعالیت برای تضمین سلامتی معنی می گردد، این روزها فوتبال معنی دیگری بدهد؛ به هرحال فوتبالی که این روزها بازی می گردد، پول هایی که به واسطه آن جابه جا می گردد و کلی اتفاقات غیرورزشی دیگر، آن را از یک ورزش، به یک صنعت تبدیل نموده است. با تمامی این مسائل، هنوز هم عده ای هستند که با شنیدن نام فوتبالیست محبوب خود، با تماشا یک عکس از او یا تماشا ویدیو گل زدنش، قند در دلشان آب می گردد و بغض می نمایند.

بگذریم؛ تابه حال با خودتان فکر نموده اید که این ورزش دیوانه نماینده از کدام کشور آمده است؟ اوایل پیدایش خود، به چه شکلی بازی می شده یا چطور به گستردگی امروزش درآمده است؟

در ادامه به سراغ فوتبال رفته ایم که ورزش ملی کشور انگلستان است و از قضا، محبوب ترین ورزش عصر حاضر محسوب می گردد.

تاریخچه پیدایش، شکل اولیه و فوتبال در بریتانیا

با توجه به اسنادی که فیفا به اشتراک گذاشته است، در سال 1863 و با تشکیل اتحادیه فوتبال انگلستان، ورزش فوتبال به طور رسمی متولد و بازی شد. البته این بدین معنی نیست که فوتبال دقیقا در همین روز شکل گرفته و پیش از آن، موجودیت رسمی نداشته است.

فوتبال از قرن 14 تا 19 میلادی (قبل از اینکه به طور رسمی نامش مطرح گردد) میان مردم انگلستان جایگاهی خاص داشته است؛ به طوری که قدیمی ترین اشارات تاریخی به ورزش فوتبال، در سال 1314 میلادی صورت گرفته است و این نشان می دهد که فوتبال با قدمت تر از چیزی است که فکرش را می کنیم!

در آن موقع ها، فوتبال در زمین معینی بازی نمی شد. کوچه ها، خیابان ها و درکل، زمین ها و فضاهای بزرگ و مناسب می توانست به یک زمین فوتبال تبدیل گردد. در انگلستان قرن 14 تا 19، آخرهفته ها به بازی کردن فوتبال اختصاص داشت؛ البته همین الان هم دارد! با توجه به اینکه در آن موقع هنوز قوانین فوتبال به صورت کاملا نظام دار و رسمی تنظیم نشده بودند، اتفاقاتی گاه عجیب و ترسناک حین بازی فوتبال رخ می داد؛ فرض کنید که در یک مکان و یک زمان، صدها مرد در پی یک توپ می دوند و می خواهد آن را به یک دروازه برسانند. در نیمه های قرن 17 میلادی بود که اتفاقاتی عجیب که در جریان بازی فوتبال رخ می داد، مقامات شهر منچستر را به ممنوعیت انجام این ورزش مجبور کرد. در آن موقع حتی شوت کردن پای دیگر بازیکنانی که پا به توپ نبودند هم خطا به حساب نمی آمد!

فرم اجرای فوتبال آن دوره که به آن فوتبال مردمی (Folk Footbal) می گفتند، خیلی با چیزی که امروز از فوتبال می دانیم فرق می کرد. حضور صدها نفر در زمین، استفاده از دست و پا برای حمل توپ و عدم وجود قوانین درست و حسابی چه در ثبت امتیازات و چه در ثبت خطاها و موارد این چنینی، فوتبال اولیه را به یک ورزش عجیب، خطرناک و شاید مجذوب کننده تبدیل نموده بود. وجود ورزش راگبی در کنار فوتبال، باعث شده بود تا فوتبالیست ها ، بخش هایی از قوانین راگبی را در فوتبال استفاده نمایند؛ حمل توپ با دست یکی از همین قوانین خودساخته به وسیله بازیکنان بود!

از سال 1839، بعضی از مربیان ورزش راگبی با تاسیس مدارس مختلف سعی کردند تا فوتبال را به صورت قانون مندتر دربیاورند و برای آن یک سری قوانین هم نوشتند. مثلا معین کردند که در فوتبال، از دست فقط در کنترل توپ می توان یاری گرفت و حمل و ضربه زدن به آن فقط باید با پا انجام گردد و اشخاصی با نام داور هم در زمین حاضر شدند.

درسال 1848، دانشجویانی از دانشگاه کمبریج که با تماشا قوانین مختلف و عجیب و غریب فوتبال در مدرسه های مختلف آن کم کم داشتند از رشد این ورزش محبوب ناامید می شدند، تصمیم گرفتند یک سری قانون اساسی برای این ورزش معین نمایند و در ابتدا، تمام کوشش خود را کردند تا از دخالت دست در حمل و کنترل توپ جلوگیری نمایند. پس از این اتفاق بود که فوتبال امروزی، خیلی جدی تر از قبل شروع به شکل گرفتن کرد و باشگاه شفیلد، اولین باشگاه رسمی فوتبال، در سال 1857 تاسیس شد. تا سال 1863 اصلاحات و قوانین جدیدی برای فوتبال وضع شد؛ اما هنوز مدت زمان دو نیمه، خط کشی زمین های بازی، ابعاد دروازه ها معین نبود و حتی بازیکنی بنام دروازه بان در بازی تعریف نشده بودند.

سال ها گذشت و قوانین تغییر کرد و فوتبالی که امروزه می شناسیم شکل گرفت. در سال 1871، رقابت های FA Cup در انگلستان شروع و یک سال بعد، اولین ملاقات ملی رسمی بین انگلستان و اسکاتلند در شهر گلاسکو برگزار گردید. در ادامه، باشگاه های مختلف تاسیس و لیگ ملی انگلستان شروع شد. شفیلد یونایتد، لیدز یونایتد، نیوکاسل، لیورپول، اورتون، منچستر یونایتد، منچستر سیتی، چلسی، تاتنهام، آرسنال، ناتینگهام فارست و بیشتر، از تیم های مطرحی هستند که در فوتبال انگلستان به دنیا آمدند؛ نام آن ها را زیاد شنیده ایم و همچنان می شنویم. شاید خیلی ها فکر نمایند که ماهی و سیب زمینی، عمومی ترین و شناخته شده ترین چیز ممکن در بریتانیا باشد: اما باید به شما بگویم هیچ چیز برای عموم مردم بریتانیا نمی تواند به مقدار فوتبال مهم، عمومی و همه گیر باشد!

توسعه و شکل گیری رقابت های مهم

پس از شکل گیری کامل فوتبال در انگلستان و برگزاری مسابقات مختلف، این ورزش محبوب از روش هایی گوناگون به سراسر جهان صادر شد. البته این را هم بگویم که حتی در سال 1800 میلادی که فوتبال و قوانینش هنوز کامل نشده بود، بازی شدنش در قاره آفریقا مشاهده شده بود.

سال ها بعد از ماجراهای قوانین فوتبال و دانشگاه کمبریج، فدراسیون جهانی فوتبال (FIFA) در سال 1904 و در شهر پاریس تاسیس شد. در آن موقع تنها کشورهای فرانسه، بلژیک، دانمارک، هلند، اسپانیا، سوئد و سوئیس عضو این فدراسیون بودند و انگلستان هم از عضویت در آن سرباز می زد! تا سال 1930، اعضای فیفا به 51 و در سال 1950 یعنی پس از جنگ جهانی دوم، تعداد کشورهای عضو فیفا به عدد 73 رسیدند.

توسعه فوتبال به قاره های مختلف، شرایط را برای برگزاری مسابقات مختلف فراهم کرد. لیگ های محلی و بازی های محبت آمیز ملی، اولین بازی های فوتبال در کشورهای مختلف را رقم زدند. رفته رفته و با موافقیت کنفدراسیون قاره های مختلف، تورنمنت هایی مجذوب کننده در مقیاس های بزرگ باشگاهی و ملی برگزار گردید. جام جهانی، جام ملت های اروپا/آسیا/آفریقا/آمریکا، جام باشگاه های اروپا/آسیا/آفریقا/آمریکا، جام های باشگاهی بین قاره ای، لیگ اروپا و بیشتر، از جمله مهم ترین مسابقات فوتبالی هستند که همه ساله برگزار می گردد.

کشورهای اروپایی معمولا شرایط بهتری در مسابقات فوتبال دارند و در این ورزش پرافتخارتر هستند. اسپانیا، آلمان، انگلستان، فرانسه، ایتالیا، هلند و بیشتر، از کشورهایی هستند که هم در رده ملی و هم باشگاهی، از جایگاه والایی در ورزش فوتبال برخوردار هستند و لیگ هایی که در این کشورها برگزار می گردد، از مجذوب کننده ترین و تماشایی ترین بازی های سالانه فوتبال است.

فوتبال در ایران

کشور ما هم شرایط جالبی در فوتبال دارد. ایران و ژاپن در حال حاضر از در صدر جدول بهترین تیم های قاره آسیا قرار دارند و برگزاری ملاقات پایانی جام باشگاه های آسیای فصل گذشته میان نمایندگان ایران و ژاپن، نشان دهنده قدرت بالای این دو کشور در قاره کهن و صدالتبه در جهان است.

فوتبال در سال 1286 شمسی به وسیله انگلیسی های ساکن ایران، به کشورمان وارد و در آن بازی شد. در آن موقع تنها سه تیم وجود داشت؛ این تیم ها انگلیسی بودند و ایرانی ها تا سال ها اجازه نداشتند تیم تشکیل بدهند و فوتبال بازی نمایند. محدود بودن لوازمی مثل توپ فوتبال، از دیگر دلایلی بود که بازی شدن این ورزش را به یک قشر خاص محدود نموده بود.

با گذشت زمان، فوتبال در ایران هم مثل دیگر کشورهای جهان، به یکی از مردمی ترین و اجتماعی ترین پدیده ها تبدیل شد؛ تیم های مختلفی در کشورمان تشکیل شد و شاهد برگزاری مسابقاتی گوناگون و مجذوب کننده بودیم. فوتبال به قدری در ایران جایگاه پیدا کرد که رفته رفته، ایران در مسیر رسیدن به موفقیت های جهانی قدم برداشت. سه قهرمانی در جام ملت های آسیا، حضور در چهار دوره از مسابقات جام جهانی، قهرمانی در مسابقات غرب آسیا، المپیک ها و المپیاد های مختلف، نام ایران را در کنار ژاپن و استرالیا، در بالاترین رده های جدول بهترین تیم های آسیا قرار داده است.