رد پای پرنسس یونانی در محبوب ترین پارک تبریزی ها، عکس - تور ارمنستان ارزان

به گزارش ایسنا، در منابع مختلف نوشته شده است که شاه گلی (به معنی دریاچه عظیم) تا پیش از روی کار آمدن صفویان، عظیمترین منبع ذخیره آب جهت آبیاری باغ های مناطق شرقی تبریز تا دروازه تهران و تپلی باغ بوده است که در دوران حکومت صفویان، تمام شن و ماسه و نخاله های موجود در محوطه داخلی دریاچه فعلی خالی شده و دیواره ای سنگی به دور آن کشیده شد، در دوران قاجار خیابان هایی در پیرامون استخر شاه گلی جهت عبور و مرور احداث شد و درختان درخت تبریزی، بید مجنون و گل های اطلسی متعددی در چندین ردیف جهت تزئین گردشگاه و پاکی آب و هوا در جوار این معابر کاشته شد؛ شاه گلی در دوران پهلوی به شهرداری تبریز واگذار شد تا به یک گردشگاه عمومی تبدیل شود. سید باقر کاظمی (مهذب الدوله)، استاندار وقت آذربایجان شرقی، نخستین تعمیرات اساسی را در محوطه این گردشگاه انجام داد. عمارت کلاه فرهنگی هشت ضلعی در مرکز استخر وجود دارد که امروزه به صورت یک تالار پذیرایی مورد استفاده قرار می گیرد و به کاخ شاه گلی مشهور است، این بنا پیشتر ساختمانی خشتی بود که در سال 1346 تخریب شد و با همت شهرداری تبریز و استانداری، جای خود را به یک ساختمان زیبا و مقاوم داد.

دریاچهٔ شاه گلی با 5.5 هکتار وسعت، گنجایش 720 هزار متر مکعب آب را دارد، نام این دریاچه پیش از انقلاب، شاه گلی(دریاچه عظیم) بود که پس از انقلاب اسلامی ایران به ائل گلی (دریاچه مردم) تغییر نام داد، اما به عقیده بهروز خاماچی، مورخ، کلمه شاه در این جا به معنی شخص شاه نبوده و به معنی عظیم و باعظمت است. یکی از شعبه های رودخانه لیقوان که از نزدیکی روستای چاوان می گذرد، به صورت جویباری کوچک از سمت جنوب شرقی دریاچه شاه گلی وارد آن شده و آب آن را تأمین می نماید و تپه نسبتا بلندی در بخش جنوبی دریاچه شاه گلی نهاده شده که جنگل کاری شده و آبشارهای مصنوعی متعددی از این تپه به سمت داخل دریاچه سرازیر می شود، همچنین از ضلع جنوبی دریاچه تا مرکز آن و محل کاخ شاه گلی، خیابانی کشیده شده که عمارت کلاه فرنگی را به صورت یک شبه جزیره درآورده است.

تا اینجای ماجرا هیچ نشانی از بانیان ایجاد این استخر و عمارت نبوده و مطالب موجود به اقدامات و تاریخچه بعد از احداث شاهگلی اشاره می نمایند؛ عمارت کلاه فرنگی و استخر شاهگلی به دستور اوزون حسن آق قویونلو و برای فراغ بال دسپینا خاتون ساخته شده است، کندن استخر و تپه های حاصل از خاک آن و سیستم تامین آب آن هم داستان جالبی دارد که بر جذابیت داستان می افزاید، روایت زیر بخشی از اظهارات کریم میمنت نژاد، تبریز شناس است که به داستان ازدواج اوزون حسن با پرنسس یونانی و چگونگی ساخت این مجموعه اشاره می نماید:

دسپینا کاترین یا دسپینا خاتون

پس از دوره قراقویونلوها به عنوان دوره اول ترکمانان تبریز که جهانشاه معروف ترین شاهشان بود، به دوره آق قویونلوها می رسیم که اوزون حسن یا حسن پادشاه، موسس آن بود، این پادشاه با توجه به همسایگی با امپراطوری عثمانی با ژان چهارم، شاه ترابزون، وصلتی انجام داده و دختر او را که مسیحی و بسیار زیبارو بود به همسری می گیرد و دختر ژان چهارم معروف به دسپینا کاترین در تبریز دسپینا خاتون نامیده می شود، این دو صاحب چهار فرزند می شوند که معروف ترین آن ها مارتا ، مادر شاه اسماعیل صفوی بود که بعدها نامش را به حلیمه تغییر دادند. امپراطوری ترابزون در اقلیمی متفاوت و در کنار دریا قرار داشت و همین باعث شد تا پرننس داستان ما بعد از جدا افتادن از وطنش و به دلیل تفاوت اقلیم تبریز با ترابزون احساس غربت نموده و شکایتش را پیش اوزون حسن برد و پادشاه هم برای از بین بردن احساس رخوت و غربت دسپینا خاتون، نزدیک ترین جا به تبریز را انتخاب کرد که این منطقه بعد از اقدامات حسن پادشاه و آبادانی به قریه شاهگلی تبدیل شد.

ترابزون تصاویری قدیمی از عمارت شاهگلی قدیم تصویر دسپیناخاتون

تامین آب استخر شاهگلی با شاه اَرخی

استخری به وسعت زیاد در شاهگلی ایجاد شده که خاک های حاصل از کندن استخر را در ضلع جنوبی آن به صورت پلکانی انباشته و به باغ تبدیل کردند و عمارتی در مرکز این استخر مانند کاخ هشت بهشت واقع در صاحب آباد تبریز بنا کردند، اما مهم ترین کار تامین آب این استخر عظیم بود، نهر شاهی به طول 22 کیلومتر که شاخه ای منشعب از لیقوان چایی (رود لیقوان) بود برای تامین آب شاهگلی به معنی استخر عظیم در نظر گرفته شد که در بعضی نقاط از زیر و روی زمین و در بعضی نقاط به صورت تونل از دل کوه رد شده و به استخر می رسید، این سرمایه برای تبریز بسیار ارزشمند بود که متاسفانه جریان آب جاری شده از این رود به شاهگلی در جریان شهرک سازی و عملیات های عمرانی شهرک خاوران قطع شد و انتظار می رود شهرداری تبریز هر چه زودتر نسبت به احیای مجدد آن اقدام کند، سر ریز این استخر که در جنوب شرقی تبریز و بلادست احداث شده بود، تمامی باغ های اطراف تبریز را آبیاری می کرد و این نشان می دهد که احداث این استخر مهندسی شده بود و به عنوان منبع ذخیره آب برای باغ های اطراف تبریز طراحی شده بود. منطقه شاهگلی از زمان آق قویونلوها و صفویه تا اواخر دوران قاجارمنطقه ای خصوصی و پادشاهی و تفرجگاهی سلطنتی بود و بازسازی ها و احداث هایی در آن منطقه اجرا شده بود، اما بعدها عمومی شد و در دسترس مردم نهاده شد.

متاسفانه چرخه آبی استخر شاهگلی که بسیار جالب و علمی طراحی شده بود، پس از مسدود شدن راستا نهری که منبع تغذیه شاهگلی بود، معیوب شد و هم اکنون آب مورد احتیاج داخل این استخر به وسیله چاه ها تامین می شود.

تصویری از لیقوان چایی

عمارت شاهگلی دو طبقه شد

عمارت شاهگلی که در یک طبقه ساخته شده بود، با وجود بازسازی هایی که قهرمان میرزا در دوره قاجار انجام داده بود، در دوره آقای وارسته، شهردار خوشنام تبریز و در اواخر دهه چهل و بنابه نوشته خود او در کتاب خاطراتش تحت نظر هوشنگ سیهون، تبدیل به عمارت کلاه فرنگی در دو طبقه می شود، این بنا هم اکنون هم در حال تعمیر بوده و امید است مسائل مربوط به حفظ هویت و اصول بازسازیی در احیای این بنا حفظ شده و بر قدمت تاریخی این بنا تاکید بیشتری شود.

بر اساس این گزارش، آخرین اخبار نشان می دهند که بازسازی عمارت کلاه فرنگی شاهگلی تبریز به سرانجام رسیده است، احمد حمزه زاده، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی آذربایجان شرقی در این خصوص از بازسازی و بازسازی عمارت تاریخی ائل گلی توسط سازمان سیما و منظر شهرداری تبریز خبر داده و گفت: عمارت ائل گلی از جمله بناهای ارزشمند است که به عنوان نگین تاریخی تبریز شناخته شده و حفاظت و بازسازی آن همیشه مورد توجه این اداره کل و همچنین سازمان سیما و منظر شهرداری تبریز نهاده شده است. عملیات بازسازی و حفاظت از عمارت تاریخی ائل گلی تبریز طی ماه های اخیر توسط سازمان سیما و منظر شهرداری تبریز با همکاری متخصصان و هنرمندان برجسته استان اجرا شده است و عملیات بازسازی و بازسازی عمارت ائل گلی با موفقیت به اتمام رسیده و در مرحله بعد آموزش نیروی انسانی در دستور کار این سازمان نهاده شده است که باید در راستای ارتقا سطح ارائه خدمات آموزش های لازم براساس استانداردهای روز جهان انجام پذیرد تا گردشگران با حضور در این عمارت فاخر از خدمات ویژه ای برخورد شوند.

عمارت کلاه فرنگی شاهگلی بعد از بازسازی-سال 99 تصویری از یکی از راستاهای مسدود شده نهر شاهی

به نظر می رسد شهرداری تبریز هنوز برنامه ای برای احیای نهرشاهی یا شاه اَرخی ندارد ، چرا که آخرین اخبار و وعده ها به قبل از تغییر نام سازمان پارک ها و فضای سبز شهرداری به سازمان سیما، منظر و فضای سبز شهرداری تبریز در سال 94 بازمی شود که محمد حسین حسن زاده، مدیرعامل وقت سازمان پارک ها و فضای سبز تبریز در آن از برنامه ریزی ها برای تامین آب استخر ائل گلی به وسیله نهر شاهی خبر داده و گفته بود: هویت فرهنگی و تاریخی نهرشاهی نیز حفظ می شود. با هماهنگی های اجرا شده به وسیله شرکت آب منطقه ای و شرکت آب و فاضلاب تبریز دستور احیاء نهرشاهی صادر شده است و مسائل مربوط به این قسمت به وسیله سازمان پارک ها و فضای سبز تبریز پیگیری می شود؛ کوره ها و قنات های موجود در ایجاد و احداث عظیمراه نبی اکرم(ص) تخریب شده و از سال 87 تامین آب با فشار به چاه های ائل گلی تامین می شد که روش صحیحی برای منابع آبی نبود، متاسفانه این راستا آبرسانی از چند سال قبل تخریب شده و اقدامی برای بهبود شرایط آن صورت نگرفته بود. کار اجرایی این راستا در دو بخش انجام یافته که بخش نخست آن شامل اصلاح راستا روبازی است که شامل روستای فتح آباد بوده و تا دره لیقوان ادامه خواهد یافت، همچنین در بخش دیگری این طرح به وسیله بازسازی و اصلاح کوره هایی که زمان احداث اتوبان تبریز- زنجان آسیب دیده بودند، بازسازی خواهد شد. متاسفانه آب مورد احتیاج استخر ائل گلی طی چند سال گذشته به وسیله چاه های موجود در منطقه تامین می شد که همین موضوع علاوه بر هزینه های فراوان، ظلم عظیمی در حق منابع آبی زیر سطحی این منطقه به شمار می رفت. طی دو سال گذشته اجازه ندادیم آب استخر ائل گلی به حداقل برسد و از این طریق آبروی شهر تبریز را حفظ کردیم.

انتنظار می رود شهرداری تبریز و شرکت های متولی آب تبریز برای جلوگیری از بحران آب و استفاده بیش از حد منابع آب زیرزمینی برای تامین آب استخر ایل گلی تبریز، اقدامات لازم برای احیای نهر شاهی را در راس امور قرار دهند.

منبع: گردشبان