سبقت تالیف از ترجمه در بازار ادبیات کودک و نوجوان ، آماری که بالا و پایین می شود، بازاری که همان بازار است - تور ارمنستان ارزان

گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران؛ نرگس مهراجی؛ قصه بازار ادبیات کودک و نوجوان در ایران داستان نبردی نابرابر است. نبردی میان کتاب های تالیف و ترجمه. قصه همواره اینگونه بود که کتاب های ترجمه، تالیف را زمین می زد و می شد پیروز میدان؛ چون مخاطب کودک و نوجوان سبک و سیاق و تنوع آن ها را می پسندید. ناشر ها کم کم ذائقه بچه ها را شناختند و شمشیر ترجمه را تیزتر کردند و پشت سر هم کتاب ترجمه روانه بازار کردند. یعنی یک رابطه متقابل و دوطرفه میان مخاطبان و ناشران. نتیجه این اتفاق، شد همان استقبال سربه فلک کشیده از کتاب های ترجمه و تالیفی که انگار زورش به این ماجرا نمی رسید.

اما چند روزی است که آماری در یکی از رسانه ها منتشر شده و خلاف قصه همیشگی است و نشان می دهد در آبان ماه سال جاری تفاوت معناداری میان آثار تالیفی و ترجمه در حوزه کودک و نوجوان به وجود آمده. بر اساس آمار موسسه خانه کتاب در آبان ماه سال جاری 1332 عنوان کتاب از سوی ناشران در حوزه کودک و نوجوان منتشر شده که از این تعداد 849 عنوان تالیفی و 483 عنوان ترجمه اند. به روایتی کتاب های تالیفی حدودا دو برابر آثار ترجمه بوده. آیا این بار ناشران، شمشیر تالیف را تند و تیز کرده اند؟ در نگاه اول این نسبت کمی غیرمعمول به نظر می رسید. برای همین با تعدادی از ناشر های مطرح حوزه کودک و نوجوان صحبت کردیم تا درباره مقدار کتاب های تولیدی شان در آبان ماه بپرسیم.

تعداد آثار ترجمه و تالیف چند نشر در آبان سال جاری

نشر اطراف در آبان ماه سال جاری تنها 6 کتاب ترجمه در حوزه کودک و نوجوان روانه بازار کرده است. نشر کتاب چ (واحد کودک و نوجوان نشر چشمه) هم 4 کتاب تالیفی و 3 یا 4 عنوان کتاب ترجمه منتشر کرده که درواقع نسبت بین آن ها برابر است. از سوی نشر قدیانی 15 کتاب تالیفی و 12 اثر ترجمه تولید شده. تازه ها و تجدید چاپ نشر میچگا (واحد ادبیات کودک و نوجوان نشر مبتکران) در آبان ماه تنها 9 اثر ترجمه بوده. انتشارات موسسه تاریخ ادبیات و کودک و نوجوان درصدی را ارائه می دهد و می گوید در آبان 30 درصد از کتاب ها تالیفی و 70 درصد آن ها ترجمه بوده است.

این آمار ها به طور میانگین مربوط به آبان ماه سال جاری است که خود ناشران اعلام کرده اند. از پنج نشری که توانستیم با آن ها صحبت کنیم تنها یک نشر، آثار تالیفی بیشتری را در مقایسه با آثار ترجمه روانه بازار کرده. به نظر می رسد این عدد و رقم ها با واقعیت بازار ادبیات کودک و نوجوان و فروش آن ها کاملا فرق دارد. اهالی نشر ادبیات کودک و نوجوان می گویند فریب این آمار ها را نباید خورد، نمی توان از آن ها انتظار تحول در بازار ادبیات کودک و نوجوان را داشت و اینکه حالا تصور کنیم حال ادبیات تالیفی کودک و نوجوان رو به بهبود است و در هوایی بهتر نفس می کشد، غیرمنطقی است.

در تابستان و بهار چه بر سر تالیف و ترجمه اثار کودک و نوجوان آمد؟

کمی به عقب برمی گردیم و عدد و رقم ها را از نظر می گذانیم تا ببینیم این گفته اهالی نشر چقدر صحت دارد. در تابستان 1400 بنا بر آمار موسسه خانه کتاب 1702 کتاب تالیفی و 2258 کتاب ترجمه کودک ثبت شده و با این حساب ترجمه گوی سبقت را ربوده. در بهار سال جاری، اما آثار تالیفی کودک و نوجوان با اختلاف حدودا 200 اثر از ترجمه جلو زد. از آغاز سال جاری تا به امروز نسبت کتاب های ترجمه و تالیف حوزه کودک و نوجوان همواره در حال تغییر بوده. اما همچنان در بازار فروش اقبال مخاطبان به سمت آثار ترجمه بوده و اکنون اگرچه تالیف، از لحاظ کمیت، از ترجمه پیشی گرفته، اما لزوما به این معنا نیست که نویسندگان تالیفی در صدر بازار ادبیات اند.

ذائقه در خدمت کیفیت

این آمار ها بالا و پایین می شوند، اما همچنان اثر ترجمه می شود و نویسندگانی هستند که در حوزه کودک و نوجوان می نویسند، اما هیچکدام بی نقص نیستند و نمی توان نگاه کلی و محرزی به کیفیت آثار ترجمه و تالیف داشت.

اما رصد این حوزه نشان می دهد افزایش بی حدوحصر آثار ترجمه در حوزه کتاب کودک گاهی فقط افزایش کمی است. حجم گسترده ای از نسخه های ترجمه که عموما به وسیله مترجمان تازه کار و ناآشنا منتشر می شود.

البته در میان ناشرانی که تمام دغدغه ها و انگیزه هایشان به انتشار آثار گیشه ای خلاصه می شود، ناشران انگشت شماری وجود دارند که نسبت به معیار های اصولی ترجمه و محتوای آثار دقت می کنند، حق انتشار را به رسمیت می شناسند و دقیقا همین آثار است که با استقبال مخاطبان روبرو شده و موجب می شود بچه ها بیشتر آثار ترجمه بخوانند. نه آن آثار ترجمه بی محتوا و نه تالیفی های بیگانه با مخاطب.

در مقابل، مقایسه کیفیت آثار ترجمه و تالیف از نظر برخی کارشناسان ادبیات کودک و کودک، منطقی نیست چرا که عموما مترجمان حرفه ای در حوزه های مختلف، بهترین آثار هر کشور را برای ترجمه گزینش می کنند تا نمونه های خوبی به بازار ادبیات و نشر وارد شود، همین مسئله گاهی باعث می شود مخاطبان، کتاب های خارجی و ترجمه شده را در سطح بالاتری از کیفیت ارزیابی کنند، در حالی که در ادبیات ملت های گوناگون نیز کتاب های ضعیف و میانه نیز عرضه می شود، اما مترجمان سعی می کنند باکیفیت ترین آثار را برای ترجمه انتخاب کنند.

پس با این حساب آمار و تعداد تولید کتاب های کودک و نوجوان، شرایط فروش و ذائقه مخاطب را معین نمی کند، بلکه جنبه های کیفی کتاب ها جاذبه ایجاد می کند و ذائقه مخاطب را شکل می دهد و این مسئله از نگاه بسیاری از فعالان و کارشناسان پذیرفتنی است.